صنعت کاشی کاری و کاشی سازی

این متن شامل 25 صفحه می باشد 

صنعت كاشي سازي و كاشيكاري كه بيش از همه در تزيين معماري سرزمين ايران، و به طور اخص بناهاي مذهبي بكار گرفته شده، همانند سفالگري داراي ويژگيهاي خاصي است. اين هنر و صنعت از گذشتة بسيار دور در نتيجة مهارت، ذوق و سليقه كاشي ساز در مقام شيئي تركيبي متجلي گرديده، بدين ترتيب كه هنرمند كاشيكار يا موزاييك ساز با كاربرد و تركيب رنگهاي گوناگون و يا در كنار هم قرار ادن قطعات ريزي از سنگهاي رنگين و بر طبق نقشه اي از قبل طرح گرديده، به اشكالي متفاوت و موزون از تزيينات بنا دست يافته است. طرحهاي ساده هندسي، خط منحني، نميدايره، مثلث، و خطوط متوازي كه خط عمودي ديگري بر روي آنها رسم شده از تصاويري هستند كه بر يافته هاي دوره هاي قديمي تر جاي دارند، كه به مرور نقش هاي متنوع هندسي، گل و برگ، گياه و حيوانات كه با الهام و تأثير پذيري از طبيعت شكل گرفته اند پديدار مي گردند، و در همه حال مهارت هنرمند و صنعت كار در نقش دادن به طرح ها و هماهنگ ساختن آنها، بارزترين موضوع مورد توجه مي باشد.

اين نكته را بايد يادآور شد كه مراد كاشي گر و كاشي ساز از خلق چنين آثار هنري هرگز رفع احتياجات عمومي و روزمره نبوده، بلكه شناخت هنرمند از زيبايي و ارضاي تمايلات عالي انساني و مذهبي ماية اصلي كارش بوده است. مخصوصاً اگر به ياد آوريم كه هنرهاي كاربردي بيشتر جنبه كاربرد مادي دارد، حال آنكه خلق آثار هنري نمايانگر روح تلطيف يافته انسان مي باشد، همچنان كه “پوپ” پس از ديدن كاشيكاري مسجد شيخ لطف الله در “بررسيهاي هنر ايران” مي نويسد، “ خلق چنين آثار هنري جز از راه ايمان به خدا و عشق به مذهب نمي تواند به وجود آيد”.

هنر موزاييك سازي و كاشيكاري معرق، تركيبي از خصايص تجريدي و انفرادي اشياء و رنگهاست، كه بيننده را به تحسين ذوق و سليقه و اعتبار كار هنرمند در تلفيق و تركيب پديده هاي مختلف وادار مي سازد، تزيينات كاشي بر روي ستونهاي معبدالعبيد در بين النهرين باقيمانده از سالهاي نيمة دوم هزارة دوم ق.م نشانگر اولين كاربرد هنركاشيكاري در معماري است. اين شيوة تزييني كه با تركيب سنگهايي الوان و قراردادن آنها در كنار يكديگر و با نظم و تزييني خاص هم چنين با استفاده از ساير اشياء رنگين مانند صدف، استخوان و … ترتيب يافته، بيشتر شبيه به شيوة موزاييك سازي است تا كاشيكاري، كه بهرحال اولين تلفيق اشياء الوان تزييني است كه با نقوش مختلف هندسي زينت بخش نماي بنا شده، و پايه‌ي تداوم هنر كاشيكاري به خصوص نوع معرق آن در آينده گرديده است. هم چنين اولين تزيينات آجرهاي لعابدار و منقوش نيز بر ديواره هاي كاخهاي آشور و بابل به كار گرفته شده است.

در ايران مراوده فرهنگي، اجتماعي، نظامي، داد و ستدهاي اقتصادي و رابطه صنعتي، گذشته ازممالك همجوار، با ممالك دور دست حتي از دوران تاريخي سابقه داشته است. اين روابط تأثير متقابل فرهنگي را در بسياري از شئون صنعتي و هنري به ويژه هنر كاشيكاري و كاشي سازي و موزاييك به همراه داشته، كه اولين اثار و مظاهر اين هرن در اواخر هزارة دوم ق. م جلوه گر مي شود. در كاوشهاي باستانشناسي چغازنبيل، شوش و ساير نقاط باستاني ايران، علاوه بر لعاب روي سفال، خشتهاي لعابدار نيز يافت شده است. فن و صنعت موزاييك سازي يعني تركيب سنگهاي رنگي كوچك و طبق طرحهاي هندسي و با نقوش مختلف زيبا در اين زمان به اوج ترقي و پيشرفت خود رسيده كه ساغر بدست آمده از حفريات مارليك را مي توان نمونه عالي و كامل آن دانست، اين جام موزاييكي كه از تركيب سنگهاي رنگين به شيوة دو جداره ساخته شده از نظر اصطلاح فني به “هزارگل” معروف است و از لحاظ كيفيت كار در رديف منبت قرار دارد.

تزيينات به جاي مانده از زمان هخامنشين حكايت از كاربرد آجرهاي لعابدار رنگين و منقوش و تركيب آنها دارد، بدنة ساختمانهايي شوش و تخت جمشيد با چنين تلفيقي آرايش شده اند، دو نمونه جالب توجه از اين نوع كاشيكاري درشوش به دست آمده كه به “شيران و تيراندازان” معروف است. علاوه بر موزون بودن و رعايت تناسب كه درتركيب...